به گزارش روابط عمومی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، به مناسبت 21 مرداد ماه روز حمایت از صنایع کوچک، مصاحبه ای با همایون توفیقی مدیر ایمنی، بهداشت و محیط زیست و دبیر مدیریت بحران سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران ترتیب داده شده است که آن را در زیر    می خوانید؛

اساسا در دفتر مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران چه فعالیت هایی صورت می گیرد؟ و مهمترین دستاوردهایتان را در چه می بینید؟

بنام خداوند بخشنده مهربان. ابتدائا خدمت همه مخاطبین شما عرض سلام و ادب و احترام دارم و 21 مرداد روز حمایت از صنایع کوچک را به همه تلاشگران این عرصه وزین تبریک عرض می کنم و برایشان آرزوی موفقیت، بختیاری و سعادت دارم.

دفتر ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران از سال 1395 تشکیل شده و فعالیت قبل از این تاریخ صرفا به اقدامات و فعالیت های حوزه محیط زیست اختصاص داشت. در این دفتر امور در دو بخش سخت افزاری و نرم افزاری در تمامی زیرمجموعه های ایمنی، بهداشت و محیط زیست دنبال می شود. در حوزه ایمنی و بهداشت شغلی واحدهای تولیدی شهرکها و نواحی صنعتی، اقدامات در شرکت های تابعه شامل رصد حوادث به وقوع پیوسته و تهیه درس آموزی از حوادث و ترویج در واحدهای دارای فعالیت مشابه، ممیزی ایمنی واحدها و انعکاس نتایج به مخاطبین یعنی واحدهای تولیدی در قالب توصیه نامه به منظور رفع عدم انطباق ها، ارزیابی ریسک واحدهای تولیدی و شناسایی و تهیه نقشه پراکنش واحدهای پرخطر، اقدامات پیشگیرانه حوزه مدیریت بحران، پیشنهاد اصلاح قوانین و مقررات، توسعه ناوگان خودروهای آتش نشانی شهرکها و نواحی صنعتی، نظارت بر ساخت و تجهیز ایستگاه های آتش نشانی و خدمات ایمنی و درمانگاه ها و مراکز طب کار و خدمات بهداشتی و درمانی است. در حوزه محیط زیست نیز اقدامات مشتمل بر نظارت بر ارزیابی اثرات زیست محیطی شهرکها و نواحی صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی تحت پوشش قبل از احداث آنها، نظارت بر نحوه پیاده سازی ضوابط استقرار زیست محیطی واحدهای تولیدی، نظارت بر انجام پایش ها و خوداظهاری در پایش، نظارت بر وضعیت محیط زیست منطقه از منظر منبع پذیرنده در تعامل با شهرکها و نواحی ایجاد شده، نظارت بر طراحی تصفیه خانه های فاضلاب و سیستم های استحصال آب از پساب و همچنین بهره برداری از این تاسیسات و بسیاری از اقدامات و فعالیت ها در حوزه های مختلف بخشی و فرابخشی است. به نظر بنده مهمترین دستاورد این دفتر در درجه اول تمرکز بر امر پیشگیری از بروز حادثه و همچنین پیشگیری از ایجاد آلودگی هاست. مجموع اقدامات انجام گرفته در این دفتر در حوزه اقدامات پیشگرانه ایمنی باعث شده که آمار حوادث سال 1402 نسبت به سال 1396 به میزان 42 درصد کاسته شود. همچنین تعداد روزهای بدون حادثه در شهرکها و نواحی صنعتی از 9/1 روز در سال 1396 به 23/3 روز در سال 1402 افزایش پیدا کند که این دستاورد بسیار بزرگی است. چون حادثه یعنی یا از دست رفتن منابع مالی تولیدکننده و یا جانی که در تولید نقش دارد و هر دوی اینها یعنی از دست رفتن تعداد روزهای کاری و نهایتا پول و ثروت همین کشور. این میزان کاهش حادثه قابل توجه است. در بخش محیط زیست نیز باید اشاره کنم که بیش از 711 شهرک از مجموع 860 شهرک در حال حاضر از گاز به عنوان سوخت استفاده می کنند و این به این معناست که آلودگی های هوا به شدت کاسته شده است. همچنین امروز 187 هزار متر مکعب در روز فاضلاب صنعتی در 213 شهرک و ناحیه صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی تحت پوشش تصفیه می شود. که برای تصفیه هر متر مکعب آن 6 میلیون ریال در سال توسط تولید کنندگان و شرکت های تابعه سازمان هزینه می گردد. علاوه بر حدود 47 هزار میلیارد تومانی که برای ایجاد تصفیه خانه ها و سیستم های استفاده مجدد به قیمت روز هزینه شده است. خوب اینها دستاوردها و کارهای بسیار بزرگی است که بخش بزرگی مرهون تلاشهای همکاران بنده قبل از بنده بوده است. علاوه بر آن موضوع استفاده مجدد از پساب به عنوان یک منبع آب جایگزین حداقل برای مصارف آبیاری و فضای سبز و در سطح بالاتر برای مصارف صنعتی نیز مطرح است که در این زمینه نیز 87 طرح به بهره برداری رسیده است.

چرا با وجود اینکه بیش از 800 شهرک و ناحیه صنعتی دارید، ولی تعداد شهرکهای دارای تصفیه خانه فاضلاب 213 شهرک و ناحیه است؟ بقیه شهرکها تکلیفشان چیست؟

اینگونه نباید به مساله نگاه کنید. شما ببینید که ما چقدر واحد صنعتی در کل این 800 شهرک و ناحیه داریم و چند درصد از آنها از خدمات تصفیه فاضلاب بهره مند شده اند. ما شهرکی داریم که بیش از 2000 واحد صنعتی فعال دارد شهرکی هم داریم که زیر 20 واحد صنعتی به بهره برداری رسیده دارد. اکثر کلانشهرکهای ما که اغلب واحدهای صنعتی در آنها مستقر شده اند دارای تصفیه خانه فاضلاب هستند. به عبارت دیگر این 213 شهرک دارای تصفیه خانه، 73% واحدهای مستقر در شهرکها و نواحی صنعتی را از خدمات تصفیه فاضلاب صنعتی بهره مند نموده اند. بنابراین اینگونه می شود دید که با تصفیه خانه های ایجاد شده بیش از 70 درصد واحدها از تصفیه خانه فاضلاب استفاده می کنند. ضمن اینکه فراموش نکنید؛ این تعداد تصفیه خانه متضمن حدود 3000 کیلومتر خط لوله جمع آوری فاضلاب است. خود ایجاد این شبکه، کار بسیار بزرگی در حوزه زیرساخت های زیست محیطی شهرکها و نواحی صنعتی محسوب می گردد. ضمن اینکه تفاهم و دستورالعملی هم با سازمان حفاظت محیط زیست داریم که در آن قید شده حداقل فاضلاب برای ایجاد تصفیه خانه فاضلاب در شهرکها و نواحی صنعتی 300 متر مکعب فاضلاب است. طبیعی است تصفیه خانه و شبکه هم یک پروژه عمرانی است و یایستی توجیه های فنی و اقتصادی خودش را داشته باشد.

برخی از تصفیه خانه ها خروجی مطلوبی از نظر حدود مجاز تخلیه به منابع پذیرنده ندارند، اشکال کار در کجاست؟

اشکال کار در پاره جزئی از موارد مربوط به فرآیند تصفیه خانه است وی دلیل در اکثر قریب به اتفاق موارد، بی انضباطی هایی است که از سوی برخی از واحدها صورت می گیرد. سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران وفق قوانین و مقررات مربوطه، یک سازمان توسعه ای ایجاد کننده زیرساخت است و ابزارهای بازدارنده را دارا نمی باشد. به عنوان نمونه ما با واحد تولیدی یک قرارداد در قالب ماده 10 قانون مدنی داریم. در ضمیمه شماره 5 این قرارداد شرایط و کفیت فاضلاب قابل تخلیه به تصفیه خانه ها قید شده است. ولی اگر این شرایط رعایت نگردد، به صورت نامطلوبیت در کیفیت فاضلاب خروجی تصفیه خانه خودش را نشان می دهد. ما به عنوان حامی واحد تولیدی، بایستی بدلیل عدم تامین شرایط قرارداد از واحد تولیدی طرح دعوا کنیم که ضمن اینکه وجهه مناسبی در محاکم و بازخوردهای اجتماعی ندارد، مشمول یک فرآیند طولانی بررسی است. در حالیکه اتفاقی که نباید بیفتد در همان ساعات اولیه در تصفیه خانه می افتد و فرآیند مختل می شود و متاسفانه این اختلال ادامه می یابد. پس مجبور می شویم دست به دامن دستگاه های ضابط و واجد ابزار نظیر سازمان حفاظت محیط زیست برویم. آنها هم مشکلات عدیده ای از نظر عده و عده دارند ولی در هر حال قانونگذار در قوانین و مقرّرات)منجمله مادّه (٢٧) قانون مالیات بر ارزش افزوده(، مرجع تشخیص آلودگی را سازمان حفاظت محیط زیست دانسته و )متعاقباً در مادّه (٢١) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و (٤٦) قانون توزیع عادلانه آب(، مسئولیت پیشگیری و ممانعت و جلوگیری از آلودگی منابع آب و هر اقدامی که منجرّ به، به هم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست شود را به سازمان حفاظت محیط زیست محوّل نموده است  متعاقبا هم تمام اختیارات لازم برای ممانعت از فعالیّت آلوده کنندگان را که در انجام فعل آلوده ساختن استمرار دارند منطبق با مادّه (١١) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و مادّه (١٥) قانون حفاظت از خاک به سازمان مذکور داده است. ضمنا حضورتان عارض باشم که تکلیف شناسایی منابع مختلف آلودگی آب در مادّه (٤) آئین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب برای سازمان حفاظت محیط زیست صراحت داشته و اختیار بازرسی از این منابع نیز در مادّه (١٠) آئین نامه ای که پیشتر خدمتتان عرض کردم، برای سازمان مذکور صادر شده است. ضمناً مطابق نصّ صریح مادّه (٢٠) آئین نامه ی فوق، سازمان حفاظت محیط زیست به منظور پیشگیری از آلودگی آب و تشویق کلیّه ی مسئولین منابع آلوده کننده به رفع آلودگی  انگیزه جهت یافتن وسایل و روش های مناسب و تحقیق در این زمینه، تدابیر لازم را اتخاذ و به مورد اجرا می گذارد. پس می بینیم و کاملا از تکالیف مصرح در قوانین و مقرّرات واضح است؛ که سازمان حفاظت محیط زیست در درجه ی اوّل یک نهاد پیشگیری ایجابی از وقوع آلودگی و مآلاً تخریب محیط زیست با ابزارهای مستشاری و تشویقی بوده و وظایف و اختیارات سلبی ضابط قضایی آن منبعث از عدم تحقّق اقدامات پیشگیرانه و ناهیانه متقدّم است. از طرفی پیشگیری در هر موضوعی، مستلزم توجّه به مولّفه هایی است که نهایتاً مسبّب آلودگی می‌گردد و برای هر کدام هم بایستی برنامه و روش های منعطف و متعدّدی لحاظ گردد. کما اینکه تفاهم نامه هایی منجمله؛ "رعایت ملاحظات زیست محیطی در شهرکها و نواحی صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی تحت پوشش" و "نحوه پایش فاضلاب شهرکها و نواحی صنعتی" با معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست (اداره کل ارزیابی زیست محیطی و حفاظت و مدیریّت زیست محیطی آب و خاک) در سنوات گذشته منعقد گردیده و همواره این سازمان اراده ی لازم را مبنی بر استفاده از ابزارهای پیشگیرانه ی سازمان حفاظت محیط زیست در راستای عدم ایجاد آلودگی و یا کاهش آن در مبدا را داشته است. ساده تر خدمتتان عرض کنم که سازمان حفاظت محیط زیست وفق همه مواردی که عرض کردم بایستی به میدان بیاید. مطرح کردن خروجی نامطلوب یک تصفیه خانه از میان 200 تصفیه خانه و اقدام ضابطانه برای آن بدون انجام هیچکدام از تکالیف فوق که ساده ترین کار ممکن است.

چه کارهایی را در حمایت از واحدهای تولیدی انجام داده اید؟

به طور کلی همه اقداماتی که در این حوزه انجام شده اقدامات حمایتی بوده است. از مجموعه فعالیت های پیشگیرانه بگیرید تا اقدامات سخت افزاری انجام شده، همه به نوعی در راستای حمایت از واحدهای تولیدی بوده است. حتی دفتر ایمنی، بهداشت و محیط زیست سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی در ارتباط با آموزش واحدهای تولیدی در حوزه های مختلف HSE بی توجه نبوده است. مجموع آموزش های برگزار شده برای واحدهای تولیدی در این حوزه به بیش از 2 میلیون نفر ساعت بالغ می گردد.

با توجه به اخباری که دنبال می شود؛ حس می کنم، تعداد آتش سوزی هایی که در واحدهای تولیدی به وقوع می پیوندد تعدادشان بیشتر شده است. اینطور است؟

خیر اصلا اینطور نیست. اتفاقا دقیقا برعکس. در بخش دستاوردها خدمتتان عرض کردم، روند حوادث در شهرکها و نواحی صنعتی خوشبختانه کاهشی بوده است. به طور مثال روند حوادث حریق در سه ماهه نخست سال 1403 نسبت به سه ماهه اول سال 1402 به میزان 1/23 درصد کاهش پیدا کرده است. حتی آمار کل حوادث هم در این دوره سه ماهه کاهشی بوده و به میزان 6/18 درصد کاهش یافته است. متعاقبا روزهای بدون حادثه هم از 4/3 روز در سه ماهه اول سال 1402 به 2/4 روز در سه ماهه نخست سال 1403 افزایش پیدا کرده است.

در حوزه ایمنی واحدهای تولیدی چه مشکلاتی دارید؟

در حوزه ایمنی هم متاسفانه سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران ابزارهای لازم را ندارد. طی یک طرحی که از سال 96 شروع شد تا به امروز بیش از 40 هزار واحد صنعتی ممیزی ایمنی شده اند. این ممیزی ها واحد به واحد توسط شرکت های مهندسین مشاور دارای رتبه و بوسیله شرکت های تابعه استانی سازمان انجام شده و موارد عدم انطباق‌ها واحد به واحد احصاء و به ایشان در قالب توصه نامه به منظور رفع عدم انطباق ها منعکس شده است. خوب اگر واحدی عدم انطباق ها را رفع ننمود، این سازمان ابزاری برای انجام گرفتن آنها ندارد. در اینجا هم دست به دامن دستگاه های واجد ابزاری نظیر ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی می شود که به واسطه قانون کار ضابط محسوب می گردند. خوب تعداد بازرسان کار هم به میزانی نیست که همه واحدها را پوشش دهد، آنها هم مشکلاتی در این زمینه دارند. لیکن عرض بنده اینست که موضوع استقرار نظام ایمنی در یک واحد صنعتی و تولیدی که غیردولتی است به شدت فرابخشی است و نیازمند هم افزایی همه بخش های متعامل در این موضوع است. هدف سازمان در این بخش اینست که با انجام ممیزی کانون های خطر موجود داخل واحد صنعتی را به تولید کننده بشناساند. زمانی این اقدام به ثمر می رسد که پیامد این شناسایی، اقدام مقتضی توسط واحد تولیدی صورت گیرد.

نکته خاص دیگری به عنوان جمعبندی در نظر دارید عنوان کنید.

تنها خواسته بنده به عنوان فردی که در این حوزه اندک تجربه ای دارم اینست که وضعیت ایمنی واحد های تولیدی بهبود بخشیده نمی شود و اوضاع زیست محیطی بهبود پیدا نمی کند مگر با هم افزایی و معاضدت همه بخش ها و دست اندرکاران. بنده صمیمانه دست همکاری به سمت دستگاه های دارای ابزارهای بازدارنده در این زمینه دراز می کنم و استدعا دارم همه بخش ها برای تحقق کار به میدان بیایند. از شما و همکارانتان هم تشکر می کنم که دغدغه موضوع را داشتید و خدا قوت و خسته نباشید عرض می کنم به همه همکاران خودم در اقصی نقاط کشور که برای تعالی ایمنی، بهداشت شغلی و حفظ محیط زیست در جایجای کشور عزیزمان زحمت می کشند.