راهكارهاي مؤثر بر توليد و صادرات بنگاههاي صنعتي
امیرحسین شقاقی
یکی از دلایلی که توجه به بازارهای خارجی را بااهمیت میکند، رسیدن به توسعه اقتصادی و جلوگیری از کاهش احتمالی میزان سهم بازار در آینده و کاستن از چالشهای رقابت با رقبای خارجی است. با توجه به اینکه قیمت نفت در چند دهه اخیر با نوسانات قابل توجهی همراه بوده و در آنسو جریان تحریمها علیه ایران دوباره به راه افتاده است، اقتصاد کشور با بحرانهای شدیدی مواجه شده است. لزوم گریز از صادرات تک محصولی و رهایی از مشکلات ناشی از آن، ایجاد تنوع در محصولات صادراتی و افزایش سهم در تجارت جهانی و بازارهای بینالمللی، محدودیت منابع، ضرورت حفظ و استمرار عرضه کالاها و خدمات در بازارهای خارجی، کاهش فضای عدم اطمینان و افزایش سطح رقابت در بازارهای خارجی، توسعه بازارهای موجود صادراتی و ضرورت حضور در بازارهای پرریسک بینالمللی و ... از جمله عواملی هستند که پرداختن به صادرات غیرنفتی و رفع موانع و مشکلات موجود در فرآیند آن را بهعنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر کرده است.
امروزه در نقش و اهمیت صنایع کوچک، متوسط و بزرگ در رشد و توسعه اقتصادی کشورها تردیدی وجود ندارد. مطابق با بررسیها، هر دو گروه یعنی کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه با سیاستگذاری و برنامهریزی لازم درصدد سازماندهی، رفع موانع و مشکلات، بهبود فضای کسب و کار و فراهم ساختن زمینههای لازم به منظور بهرهگیری هرچه بیشتر از این صنایع در راستای توسعه کارآفرینی، حل معضل بیکاری، افزایش ارزش افزوده صادرات، توسعه منطقهای و کمک به بهبود توزیع درآمد در جامعه و مواردی از این قبیل هستند.
این سه گروه (صنایع کوچک، متوسط و بزرگ) استخوان بندی اقتصاد و صنعت هر کشوری را تشکیل میدهند. هرچند بخش صنایع کوچک و متوسط در جهان سابقه زیادی دارد، ولی متأسفانه در کشورمان در حوزههای علمی و سیاستگذاری چند سالی است که به آن پرداخته میشود و این در شرایطی است که بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، بیش از ۹۵ درصد واحدهای صنعتی و تولیدی در ایران را بنگاههای کوچک و متوسط تشکیل میدهند که بیش از ۶۰ درصد از کل نیروی کار بخش صنعت در این بنگاهها مشغول فعالیت هستند. بنابراین با توجه به اهمیتی که بنگاهها و واحدهای صنعتی و تولیدی در توسعه اقتصادی کشور دارند، بررسی عواملی که بر صادرات این بنگاهها تأثیر میگذارند، به منظور ارائه راهکار عملی مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است.
یکی از صنایع استراتژیک در ایران که سابقه طولانی در تولید محصولات دارد، صنعت بیسکوئیت و شکلات است. متأسفانه طی یک سال گذشته شرایط تولید کنندگان و شرکتهای تولید کننده در حوزه بیسکوئیت و شکلات مساعد نبود، بهطوری که فعالان و صاحبان این صنعت برای تهیه مواد اولیه به هر دری میزدند تا خط تولیداتشان به تعطیلی کشیده نشود. این دستانداز به این دلیل بر سر راه تولید کنندگان صنعت بیسکوئیت و شکلات قرار گرفت که برای ورود مواد اولیه از خارج از کشور با قوانین ساعتی گمرکات و ثبت سفارش در وزارت صنعت، معدن و تجارت روبهرو شدند. این موضوع قدرت پیشبینی از صاحبان صنایع را گرفت و در حال حاضر هم هنوز بهطور کامل گلوگاهها اصلاح و برطرف نشده است؛ بهطوری که فعالان بخش خصوصی بیشتر وقت خود را در گمرک و وزارت صنعت، معدن و تجارت میگذرانند و در نتیجه برای تولید تمرکزی ندارند. این روند مأیوس کننده نتیجه اتخاذ قانونهای متفاوت روزانه و ساعتی از سوی سیاستگذاران است.
از سوی دیگر، صادرات در این حوزه از آسیب چالشها و دستاندازهایی که بهواسطه صدور بخشنامههای خلق الساعه شکل گرفته، بینصیب نبوده است. این درحالی است که بسیاری از فعالان به دنبال پاسخ این سئوال هستند که بعد از تحریمها کدام کشورها همچنان خواهان محصولات ایرانی هستند؟ ارزیابیها نشان میدهد اگر شرایط صادرات با روش و سیستم درستی اداره شود، برای تولید کنندگان آورده به همراه خواهد داشت. اما متأسفانه برای بخش صادرات هم شرایطی از سوی سیاستگذاران تعبیه شده که اشتیاق برای صادرات محصولاتی همچون بیسکوئیت و شکلات با افت مواجه شده است. این درحالی است که سیاستگذاران باید شرایط و قوانینی را وضع کنند که برای شرکتهای تولیدی مسیر توسعه را هموار کند. بهطور مثال، شرایط صادرات برای تولید کنندگان شیرینی و شکلات و تولید کنندگان نیمه خصوصی امثال فلزات و پتروشیمیها نباید با یکدیگر یکسان باشد.
سیاستگذاران و تصمیم گیران دولتی اگر تولید کننده را آزاد بگذارند، این فعال اقتصادی میتواند با ارز صادراتی خود مواد اولیه مورد نیازش را تهیه و به داخل کشور وارد کند. بنابراین دلیلی ندارد که برای بازگشت ارز صادراتی حتماً از طریق سیستم اقدام کند. اگر صادرات و واردات در مقابل هم قرار گیرند، بیش از ۵۰ درصد مشکلات تولید حل خواهد شد و ۵۰ درصد باقیمانده گرهها که مربوط به تأمین مواد اولیه مورد نیاز است، توسط خود تولید کنندگان باز میشود. در این بین، یک قانون دست و پاگیر هم وجود دارد که آن را "ورود مترتب" مینامند که بر اساس آن، تولید کننده به اجبار وادار میشود در مدت زمان معین تسویه حساب کند.
از مشکلات صادرات و تأمین مواد اولیه که عبور کنیم، باید چند موضوع دیگر که در مسیر تولید صنعت بیسکوئیت و شکلات دستانداز ایجاد کرده است را مورد بررسی قرار داد. یکی از سئوالاتی که این روزها به کرات از گوشه و کنار شنیده میشود، این است که توان رقابتی محصولات ایرانی با محصولات مشابه در کشورهای دیگر تا چه اندازه است و آیا توانستهایم خودمان را به استانداردهای جهانی نزدیک کنیم؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت توان رقابتی در تولید محصولات بیسکوئیتی و شکلاتی در کشور بسیار بالاست، اما این توان رقابتی در یک نقطه در سراشیبی قرار میگیرد. محصولات تولید شده ایرانی برای رقابت در بازارهای جهانی باید با روش صحیح بستهبندی شوند و خود را با شرایط مناسب هر کشور انطباق دهند تا محصولاتشان بهخوبی عرضه شود. در این شرایط میتوان گفت ایران توان رقابت با همه کشورها را داراست. اما باید پذیرفت که با استانداردهای جهانی فاصله داریم. البته تمام کارخانهها اینگونه نیستند. در این بین، بخشی از قوانین داخلی که ارگانهای مختلف بر تولید کننده دیکته میکنند، در شکلگیری فاصله کیفیت محصولات ایرانی با استانداردهای جهانی بیتقصیر نیستند.
موضوع دیگری که باید در صنعت بیسکوئیت و شکلات زیر ذرهبین قرار گیرد، بحث تأمین و خریداری ماشینآلات و تجهیزات صنعتی است. اینکه در زمینه بهروزرسانی ماشینآلات صنعتی چه مشکلات و موانعی بر سر راه شرکتها قرار دارد، مسألهای است که باید به آن پرداخت. با آغاز دور جدید تحریمها بسیاری از بنگاههای تولیدی دیگر نتوانستند به دلیل نقل و انتقالات پولی ماشینآلات صنعتی را تولید کنند. در این میان، برخی معتقدند این خلاء میتواند با ماشینآلات و تجهیزات ساخت داخل پر شود.
براساس ارزیابیهای صورت گرفته، در زمینه ساخت ماشینآلات صنعتی سازندگان داخلی بسیار عالی کار کردهاند؛ اما این علم به بهروزرسانی نیاز دارد که متأسفانه این روزها از آن محروم هستیم. بنابراین میتوان گفت در این زمینه خود اتکاء شدهایم، اما باز هم به علم بهروز شده در دنیا نیازمندیم. اما موضوع خودکفایی تنها در بخش ماشینآلات و تجهیزات صنعتی مطرح نیست. اینکه آیا شرایط برای خودکفایی کامل از نظر تولید مواد اولیه برای محصولاتی مانند بیسکوئیت و شکلات در داخل کشور فراهم است هم به ارزیابی نیاز دارد.
واکاویها حکایت از آن دارد که شرایط برای خودکفایی کامل در تهیه مواد اولیه در شیرینی و شکلات در گذشته هم فراهم بوده، اما دلالها و سودجویان که دستی در کار دارند، نمیگذارند این کار انجام شود. در این بین سیاستهای دولت هم به گونهای در این بخش چیده شده است که بیشتر نقش حمایتگر از این طیف را دارد، زیرا در سیاستها این موضوع محرز شده که اجازه ورود مواد اولیه تولید کننده را به یک وارد کننده غیرمرتبط میدهند. اگر این معادله مطرود شود، قطعاً هم قیمتهای مواد اولیه کاهش پیدا میکند و هم همیشه در دسترس خواهند بود. با توجه به ارزش افزودهای که تولید کنندگان شیرینی و شکلات در اقتصاد کشور ایجاد میکنند، نقش حمایتی دولت در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. دولت باید تولید شیرینی و شکلات را رها کند و به حال خودش بگذارد و قوانین داخلی و وارداتی را اصلاح کند تا قوانین سنگین دولتی که هیچ ربطی به تولید کننده شیرینی و شکلات ندارد، سد راه توسعه و بالندگی این صنعت نشود.
• رئیس هیأت مدیره شركت شیرین نوین
•• روزنامه دنياي اقتصاد، شماره 4800، 21 دي 1398
نظر دهید