هفت خوان تولید
حسین بیتاللهی
اقتصاد کشور این روزها حال و روز خوشی ندارد و برخلاف تمام تلاشهایی که برای درمان زخمهای کهنهاش صورت میگیرد، یکی از مهمترین ارکان این اقتصاد بیمار یعنی تولید، از رونق افتاده و تا به امروز شعارها و وعدهها نتوانسته به این رکن مهم برای بهبود شرایط اقتصادی حاضر کمکی کند. مشکلات مانند ابر سیاهی شب و روز بر سر تولید کنندگان میبارد. تحریمها و بسته شدن فضای بینالمللی از یکسو و تصمیمات و سیاستگذاریهای غیراصولی داخلی از سوی دیگر صنایع مختلف کشور را تحت تأثیر قرار داده است.
کارخانهها و صنایع تولیدی از نفس افتادهاند و برای جان گرفتن دوباره آنها ملزومات بسیاری باید فراهم شود. تولید کننده علاوه بر مقابله با تحریمهای خارجی با موانع داخلی بسیاری نیز دست و پنجه نرم میکند که این موضوع تولید را بیش از هر زمان دیگری تهدید میکند. تولید کننده با سختی نهادههای مورد نیازش را به چند برابر افزایش قیمت تأمین میکند و پس از تولید محصولش، با نبود مشتری مواجه میشود.
علاوه بر فروش داخلی، تولید کننده توانایی صادرات محصولاتش را نیز به علت تحریمها از دست داده است. یکی از مهمترین مشکلات سر راه تولید، تکنولوژی پایین کارخانههاست. دستگاهها و تکنولوژی کارخانههای ما مربوط به دهها سال قبل است. وارد شدن ماشینآلات فرسوده و از رده خارج کشورهای دیگر و استفاده مجدد از آنها در صنایع کشور، باعث شده تولیدات کارخانههای داخل کشور کیفیت مطلوبی نداشته باشد. بهطور مثال ماشینآلات صنایع بستنی سازی قبل از انقلاب با واردات از اروپا و آمریکا تأمین میشد، پس از انقلاب با ممنوع شدن واردات، کارخانه سردسیر با استفاده از روش مهندسی معکوس توانست این ماشینآلات را در کشور به تولید انبوه و صادرات برساند، اما در حال حاضر دستگاههای فرسوده مشکلات تولید را چند برابر کرده است.
مشکلات سر راه کارخانههای صنایع غذایی کم نیست. با توجه به اینکه بسیاری از ماشینآلات صنایعغذایی به کشور وارد نمیشود و عمر مفید دستگاههای موجود در داخل نیز تمام شده، ورود تکنولوژیهای جدید به این صنایع بسیار لازم است. اگر اجازه واردات ماشینآلات جدید به کشور داده شود، بسیاری از مشکلات کارخانههای صنعت غذا حل خواهد شد. با این حال ورود ماشینآلات جدید با سختی بسیاری انجام میشود.
تولید کنندگان مجبورند برای ورود یک دستگاه نو به کشور هزینههای گمرکی گزافی را بپردازند؛ این درحالی است که ورود ماشینآلات فرسوده و از رده خارج شده کشورهای خارجی چنین دردسرهایی ندارد و همین مسأله باعث میشود که تولید کننده برای اجتناب از دردسرهای گمرکی و ماندن دستگاههایش در انبارهای گمرک از دستگاههای جدید دور بماند و به اجبار دستگاههای فرسوده را وارد کند.
اگر دولت به تولید کنندگان اجازه واردات ماشینآلات مورد نیازشان را بدهد، بسیاری از مشکلات صنایع حل میشود. میلیاردها دلار ارز دولتی به تولید کننده نماها تعلق میگیرد و صنعتگران واقعی از ارز دولتی بیبهره میمانند. تولید کنندگان واقعی حاضرند با ارز خودشان ماشینآلات مورد نیاز صنایع خود را وارد کنند، اما این اجازه داده نمیشود. کارخانههای تولیدی نیازمند تکنولوژیهای جدید هستند و دولت باید شرایطی را فراهم کند که بتوانند به این تکنولوژیها دست پیدا کنند.
با درنظر گرفتن شرایطی که تولید کننده در آن نهتنها برای واردات دستگاهها و قطعات مورد نیازش متحمل هزینههای گزاف گمرکی و مشکلات منع واردات میشود، بلکه برای خرید تجهیزات یا صادرات محصولاتش به خارج از کشور نیز با سد بزرگی به نام تحریم مواجه است. آیا میتوان انتظار رونق گرفتن تولید را داشت؟
مسأله تأمین قطعات و ابزارهای مورد نیاز، همچنین دسترسی به تکنولوژیهای بهروز در شرایط تحریمی به سختی انجام میشود. وارد نشدن قطعات و تجهیزات جدید و باکیفیت از کشورهای اروپایی باعث شده صنایع قطعات مورد نیازشان را از کشورهای دیگر مانند چین تأمین کنند و این قطعات به علت کیفیت پایین آسیبهای جدی به تولیدات صنایع، بهویژه کارخانههای تولید ماشینآلات وارد کرده است. مشکلاتی که در سالهای اخیر بهواسطه تحریمها برای صنعت ما ایجاد شده، صادرات محصولات را با مشکلات بسیاری همراه کرده، نهتنها در صنعت ماشین سازی بلکه در تمامی صنایع مشکلات اینچنینی تولید را فلج کرده است. یکی دیگر از موانع داخلی، ارزش افزوده محصولات است. دولت برای پرداخت ارزش افزوده تولیدات به تولید کننده فشار وارد میکند، درحالی که تولید کننده تولیدی نداشته است.
در شرایط کنونی که صادرات و فروش محصولات افت شدید پیدا کرده، ارزش افزوده به یک معضل بزرگ برای تولید تبدیل شده است. درحالی که تولید کننده نمیتواند ارزش افزوده را از مصرف کننده بگیرد، اما دولت این هزینه را بر دوش تولید کننده میگذارد. با افزایش قیمت محصولات (با درنظر گرفتن ارزش افزوده) تمایل مشتریان برای خرید از دست رفته و همین موضوع باعث از دست رفتن مشتریها میشود. اگر ارزش افزوده برداشته شود، تمایل مشتریان به خرید بیشتر میشود و در نتیجه تولید کننده نیز تمایل بیشتری برای تولید پیدا میکند.
يکی دیگر از مشکلات حال حاضر اقتصاد کشور، نوسانات قیمت ارز است که از سال قبل تحولات منفی بسیاری را در اقتصاد ما بهوجود آورده است. نوسانات ارزی بسیاری از معادلات تولید را بههم زده است. در اثر افزایش نرخ ارز، قیمت مواد اولیه و نهادههای تولید طی یک سال اخیر بهشدت افزایش داشته و همین موضوع مشکلات تولید کنندگان را چند برابر کرده است. برخی قطعات مورد نیاز صنایع نسبت به سال قبل بیش از ۶ برابر افزایش قیمت پیدا کرده است. در شرایطی که صنعتگران در بنبست تولید قرار گرفتهاند، بسیاری بر این باورند که دولت میتواند با ارائه تسهیلات بانکی در تولید رونق ایجاد کند؛ اما این یک باور غلط است، چرا که تولید کننده واقعی خودش میتواند با تولید خود از گرفتن تسهیلات بینیاز شود.
اگر پیمان سپاری ارزی و مشکل ارزش افزوده از پیش روی تولید کننده برداشته شود، بسیاری از موانع دست و پاگیر رفع میشود. با از بین رفتن مشکلات این چنینی تولید کننده روی پای خودش میایستد و تولید کمکم جان میگیرد. مشکل کمبود نقدینگی هم از موانع رونق گرفتن تولید محسوب میشود. دولت در ارتباط با مشکل کمبود نقدینگی که بسیاری از تولید کنندگان در نوسانات اقتصادی کنونی به آن گرفتار شدهاند، میتواند از طریق سندیکاها، اتحادیهها و ... به تولید کنندگان کمک کند، اما متأسفانه باید گفت آب از سرچشمه گلآلود است و مشکلات اساسی پیش روی تولید قرار دارند که به سادگی نمیتوان آنها را از میان برداشت. پیدا شدن تولید کنندگان غیرواقعی و سوء استفادههای انجام شده از طریق گرفتن ارز دولتی توسط آنها که در سالهای اخیر بسیار اتفاق افتاده، مشکلات صنایع تولیدی را روزبهروز بیشتر کرده است.
• مدیرعامل شرکت سردسیر
•• روزنامه دنياي اقتصاد، شماره 4746، 21 آبان 1398
نظر دهید